Kamienica Królewska we Lwowie Polonika

Uważa się, że budynek został przebudowany w duchu pałacu miejskiego przez Piotra Barbona lub współpracującego z nim Pawła Rzymianina. W wyniku dziedziczenia nieruchomość zyskał pierworodny syn Konstanty Korniakt (młodszy), który sprzedał ją zakonowi karmelitów bosych w 1623 r. W 1634 r. w kamienicy przeleżał miesiąc chory na ospę król Władysław IV.

W 1640 r. dom odkupili od zakonników rodzice późniejszego króla – Jakub i Teofila Sobiescy, a po ich śmierci własność przeszła na Jana. Król, nie chcąc dłużej rezydować podczas przyjazdów w pałacu arcybiskupim, nakazał w 1678 r. przebudowę kamienicy tak, był mogła spełniać funkcję oficjalnej lwowskiej rezydencji króla.

Elewacja od strony Rynku ma charakter późnorenesansowy z dominującym w parterze portalem, horyzontalnym układem artykulacji i rozbudowaną attyką, zwieńczoną wieloczęściową kompozycją rzeźbiarską. Renesansowe formy zyskała również druga fasada założenia od strony ulicy Ruskiej Bocznej (później Blacharskiej, obecnie Fedorowa). Splendoru miejskiemu palazzo dodają wewnętrzne krużganki wzniesione około połowy XVII w., oraz nieco późniejsze wnętrza pierwszego piętra urządzone na potrzeby króla Jana III.

Od 1908 roku w kamienicy Królewskiej we Lwowie działało (po odkupieniu gmachu od Andrzeja Lubomirskiego) Muzeum Narodowe im. Jana III, założone staraniem A. Czołowskiego i T. Rudkowskiego. Początkowo gromadziło obrazy i pamiątki dotyczące okresu panowania Jana III, z czasem zostało powiększone o inne zabytki. Piętrowe krużganki otaczające z trzech stron dziedziniec zostały zrekonstruowane w latach 1926–1929. Obecnie w murach kamienicy Korniakta – Królewskiej działa Lwowskie Muzeum Historyczne.

Po 5 latach przygotowywania kwerend archiwalnych, badań laboratoryjnych i opracowania programu prac konserwatorskich oraz projektu w 2024 r. przystąpiono do prac konserwatorskich. Rozpoczęcie prac poprzedziło uzyskanie zezwoleń z Ministerstwa Kultury i Komunikacji Strategicznej Ukrainy oraz Państwowej Inspekcji Architektury i Urbanistyki w Kijowie.

Zakres realizowanych prac konserwatorskich

Attyka

Oględziny wykonane w maju i czerwcu 2022 r. potwierdziły awaryjny stan zachowania attyki – zarówno muru jak i elementów grupy rzeźbiarskiej. Poszczególne figury rycerzy i delfinów są obecnie owinięte siatkami z tworzywa sztucznego, co deprecjonuje zabytek. Rzeźby wymagają przeprowadzenia kompleksowych prac konserwatorskich obejmujących oczyszczenie powierzchni i wzmocnienie strukturalne. Uzupełnienia rzeźb należy wykonywać zachowawczo, to jest ograniczyć rekonstrukcje do partii niezbędnych ze względów konstrukcyjnych, zachowując i eksponując formę zachowanej oryginalnej substancji zabytkowej. Ze względu na wartość artystyczną i problematykę konserwatorską postuluje się, by wszystkie figury na czas trwania prac zostały zdemontowane z elewacji i przeniesione do pracowni, gdzie będzie możliwe przeprowadzenie najbardziej wymagających zabiegów.

Po demontażu rzeźb należy podjąć prace przy murach attyki oraz brandmurach. Z powodu silnej erozji i odspojenia od podłoża konieczne jest lokalne usunięcie wszystkich wypraw tynkarskich i odsłonięcie ceglanego wątku. W odniesieniu do muru attyki całkowite usunięcie tynku należy ograniczyć do jego strony tylnej oraz partii znajdujących się w strefie ustawienia rzeźb. W przypadku murów ogniowych konieczne będzie wykonanie tego zabiegu także na ich koronach oraz po obu stronach muru znajdujących się powyżej sąsiednich połaci dachowych. Po usunięciu tynków konieczna jest ocena stanu zachowania wątku ceramicznego – określenie, jakie partie muru wymagają przemurowania lub wzmocnienia metodą szycia. W trakcie prac należy usunąć wszystkie wcześniejsze żelazne (stalowe) kotwy rzeźb.

Odrębnym problemem konserwatorskim jest ponowne ustawienie i zakotwienie elementów rzeźbiarskich attyki. Istniejący obecnie system skręcanych z  płaskowników obejm i wsporników nie spełnia wystarczająco dobrze swojej funkcji. Stalowe płaskowniki i łączące je śrubunki poprowadzono w sposób zbyt widoczny na przedniej części rzeźb, a elementy wystawione na warunki atmosferyczne korodują. Niezbędne jest wykonanie nowego systemu wzmocnień stabilizujących rzeźby.

Detal kamienny

Elewacja frontowa Kamienicy Korniakta-Królewskiej wzniesiona została z tradycyjnych materiałów budowlanych – kamienia oraz cegły i pokryta tynkiem. Stwierdzono, że niemal cały detal kamienny obecny w fasadzie wykonano z drobnoziarnistego wapienia o lokalnym pochodzeniu – portal i kroksztyny balkonu w parterze, obramienia okienne wraz z naczółkami drugiej i trzeciej kondygnacji, gzymsy, hermy i poszczególne rzeźby w zwieńczeniu attyki. Są to jednocześnie partie najstarsze, pochodzące z XVI i XVII w. Elementy dodane w późniejszym okresie takie jak balkon (koniec XVIII w.) i cokół (początek XX w.) wykonano z jasnożółtego piaskowca.

Wszystkie detale wykonane z kamienia i znajdujące się w obrębie parteru zostały wtórnie, kilkukrotnie pomalowane na kolor czarny. W wyższych partiach elewacji część kamiennych obramień i naczółków, a nawet część rzeźbionych detali attyki zostało pokrytych szlichtą cementową („przecierką”). Równolegle kamień podlega naturalnym procesom niszczącym – wietrzeniu i erozji powodowanej przez obecność wody. Celem prac konserwatorskich powinno być oczyszczenie kamienia z nawarstwień, lokalne wzmocnienie, podklejenie partii odspojonych i uzupełnienie ubytków formy, a także modernizacja obróbek blacharskich, które mają istotny wpływ na stan zachowania kamienia w wielu miejscach elewacji.

Szczególnym zabiegiem konserwatorskim będzie przywrócenie pierwotnego (to jest sprzed połowy XIX w.) kształtu otworów okiennych drugiego piętra. Listwowe, profilowane obramienia oraz rozety znajdujące się u nasad obramień zostały zwężone w celu pomieszczenia większych stolarek okiennych. Zmiana wpłynęła negatywnie na wzajemne proporcje elementów obramienia i w ten sposób na estetykę całej historycznej elewacji.

Tynki boniowane

Stan zachowania partii boniowanych jest zły – cała ich powierzchnia wymaga przeprowadzenia gruntownych prac konserwatorskich. Krytycznie ważną czynnością w tym kontekście będzie dokładne sprawdzenie – po ustawieniu rusztowań fasadowych – adhezji i kohezji wypraw tynkarskich. Zakres dalszych prac powinien obejmować usunięcie zidentyfikowanych warstw tynków zerodowanych i odspojonych od podłoża, usunięcie wtórnych szlicht cementowych, lokalnych wypełnień i całych partii rekonstruowanych z zaprawy cementowej. Do rekonstrukcji tynków proponuje się zastosować zaprawy wapienne, a do malowania farby krzemianowe.

Balkon

W szczególnie złym stanie technicznym jest balkon u nasady pierwszego piętra – kamienne płyty podestu i osadzona w nich kuta balustrada. W trakcie oględzin stwierdzono, że zarówno balustrada jak i podest balkonu są obluzowane w wyniku erozji kamienia i korozji żelaza w miejscu osadzenia prętów. Wtórna pokrywa podestu wykonana z blachy ocynkowanej uniemożliwia inspekcję powierzchni płyt kamiennych, ale zniszczenia obserwowane na profilowanej czołowej krawędzi bloków oraz od spodu świadczą o wieloletniej ekspozycji na niszczące czynniki atmosferyczne.