Prace konserwatorskie przy Kolegiacie św. Wawrzyńca w Żółkwi Polonika

Kościół św. Wawrzyńca w Żółkwi jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury i sztuki sakralnej na Ukrainie. Został ufundowany przez Stanisława Żółkiewskiego. Architektura kościoła jest przykładem renesansowego stylu włoskiego, który łączy elementy gotyckie, romańskie i bizantyjskie. Kościół ma jedną nawę z transeptem i prezbiterium, a także dwie kaplice boczne. Jego fasada jest ozdobiona rzeźbionym fryzem, który przedstawia sceny bitewne, świętych i motywy roślinne. Jego wnętrze jest bogato zdobione malowidłami, stiukami, rzeźbami i złotnictwem. Wyposażenie artystyczne jest świadectwem talentu i mistrzostwa wielu artystów z różnych epok i krajów. Wśród nich są m.in. włoscy architekci Paweł Szczęśliwy i Ambroży Przychylny, gdański rzeźbiarz Andreas Schlüter, polski malarz Szymon Boguszowicz, włoski malarz Martino Altomonte i inni. W kościele znajdują się m.in. nagrobki rodziny Żółkiewskich i Sobieskich, obrazy przedstawiające bitwy pod Wiedniem, Chocimiem i Parkanami, ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Wawrzyńcem, a także liczne relikwie i paramenty liturgiczne. Historia Kolegiaty związana jest z wieloma ważnymi wydarzeniami i postaciami, które miały wpływ na losy Polski, Ukrainy i Europy. W kościele odbywały się m.in. pogrzeby Stanisława Żółkiewskiego, Jakuba Sobieskiego i Stanisława Daniłowicza, śluby Zofii Żółkiewskiej i Jerzego Ossolińskiego, Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery d’Arquien, a także koronacje królewskie Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego.

W ostatnich latach przy większości elementów wewnątrz świątyni przeprowadzono prace konserwatorskie, restauratorskie, rekonstrukcyjne i inne. Od 2015 r. trwały prace przy kamiennym fryzie na zewnątrz świątyni z unikalnym, figuralnym podziałem na metopy i tryglify. W metopach występują rzeźbione sceny chwalące polski oręż, zaś narożniki zdobione są polskimi orłami. W 2022 r. przywrócono pierwotną formę kamiennym ornamentom, oczyszczano je z ciemnych nawarstwień i zabezpieczono przed dalszą destrukcją, a także uszczelniono okna w tamburze i połączenia kamienne tak, aby woda nie przedostawała się do wnętrza świątyni. W 2023 r. wykonano konserwację kamiennej dekoracji południowo-wschodniej zakrystii oraz pasowe odkrywki w przyziemiu kolegiaty, polegające na miejscowym skuciu tynków na cokole i wykonaniu badań mikrochemicznych, ilościowych i jakościowych z pobranych prób. W tym roku zakończono również prace konserwatorsko-restauratorskie nad kamiennym fryzem koronującym kolegiatę oraz fryzem zdobiącym obie zakrystie.

W roku 2024 planowane są prace przy dwóch oknach witrażowych w prezbiterium. Oszklenia witrażowe w prezbiterium kolegiaty są w złym stanie technicznym i nie spełniają funkcji przegrody okiennej, zwłaszcza że pod oknami znajdują się cenne zabytki już poddane restauracji. Degradację witraży powodują czynniki mechaniczne, parcie wiatru (mimo wiatrownic) powoduje minimalne odkształcenia, które przy znikomej sprężystości ołowiu są trwałe. Nie jest pewne, czy kwatery poddane były zabiegowi kitowania, jeżeli tak, to w sposób niedostateczny. Oszklenia witrażowe w kolegiacie utraciły szczelność w swej płaszczyźnie oraz po obwodzie, zaobserwowano przemieszczenia szkieł oraz pęknięcia w miejscach spoin profilu ołowianego. Podstawowym celem podjętych działań będzie przywrócenie oszkleniom właściwych parametrów technicznych – szczelności płaszczyzny, spójności siatki ołowianej, szczelności po obwodzie kwater, właściwego funkcjonowania wiatrownic. Możliwe, ze konieczne będzie wykonanie wewnętrznych rynienek u dołu okien odprowadzających kondensującą wodę. Oszklenie witrażowe zawiera bezbarwne, ornamentalne szkła w formie rombów otoczone podwójną bordiurą – cieńszą złocistą i szerszą w odcieniach fioletu, również ze szkła ornamentalnego, barwionego w masie. Witraże pochodzą z lat 60. XX w. i stanowią replikę oszkleń istniejących przed I wojną światową. Oszklenia witrażowe wykonano w technice polegającej na łączeniu odpowiednio przyciętych szkieł w większe płaszczyzny (kwatery) elastycznym profilem ołowianym o przekroju H, lutowanym stopem cyny i ołowiu w miejscach połączeń. Poszczególne kwatery zainstalowane są od wewnątrz kościoła w metalową armaturę, po obwodzie w wyprofilowane kamienne obramienie, każda z kwater wzmocniona jest czterema przebiegającymi poziomo wiatrownicami, montowanymi wewnątrz. Witraże w kolegiacie nie mają szczególnych walorów artystycznych czy historycznych, dlatego montaż oszklenia ochronnego nie wydaje się uzasadniony.