Dawna siedziba Izby Okręgowej Kontroli Państwowej w Brześciu n. Bugiem
W 1919 r., na mocy dekretu Naczelnika Państwa powołano Najwyższą Izbę Kontroli Państwa, której zadaniem miała być wszechstronna kontrola finansów publicznych: dochodów i wydatków państwowych, wykonania budżetu, prawidłowości administrowania majątkiem państwa oraz gospodarki jednostek samorządowych, a także instytucji, zakładów i fundacji otrzymujących dotacje ze Skarbu Państwa.
Konstytucja marcowa skróciła nazwę instytucji do Najwyższej Izby Kontroli (NIK). Na jej czele stał prezes, natomiast istotniejsze decyzje zapadały kolegialnie. W 1921 r. powołano w drodze ustawy oddziały terenowe – Izby Okręgowe Kontroli. Na mocy zaś odrębnych rozporządzeń Prezesa NIK utworzono je w Warszawie, we Lwowie, w Kielcach, Kowlu, Poznaniu i Wilnie.
Prowincjonalny Kowel został wybrany na siedzibę izby okręgowej z konieczności, ponieważ ani w Brześciu nad Bugiem, ani w Łucku nie znaleziono odpowiedniego budynku, który mógłby stać się siedzibą izby w rejonie Polesia i Wołynia. Wkrótce okazało się, że wybór lokalu w Kowlu nie był trafionym pomysłem. Budynek był bowiem ‒ jak pisano w „Sprawozdaniu z czynności Kontroli Państwowej za rok 1922” ‒ „nader niedogodny i ciasny, i nieodpowiadający najskromniejszym wymaganiom kulturalnym”. Ostatecznie zapadła decyzja, że instytucja zostanie umieszczona w wojewódzkim Brześciu nad Bugiem, gdzie zaplanowano budowę nowego gmachu.
Architektura gmachu
Projektant budynku ani dokładne lata budowy nie są znane, w każdym razie gmach powstał jeszcze w latach 20. XX wieku. Tak jak większość dużych gmachów użyteczności publicznej realizowanych w tych latach w Brześciu, stanął przy reprezentacyjnej ulicy Unii Lubelskiej (współcześnie Lenina).
Budynek składa się z przedniego korpusu, założonego na rzucie niezbyt wydłużonego prostokąta, oraz równoległej do niego tylnej bryły o podobnej powierzchni, powiązanej z korpusem głównym szerokim skrzydłem. Część tylną przewidziano w całości na mieszkania, wyodrębniając ją dodatkowo za pomocą przejazdu w przyziemiu. W korpusie przednim, nieco wyższym od pozostałej części, znalazły się pomieszczenia urzędowe.
Pod względem architektonicznym jest to interesujący i stosunkowo rzadki w architekturze międzywojennej Polski przykład neoklasycyzmu w tzw. odmianie rewolucyjnej. W nurcie tym inspirowano się surowymi, kubizującymi formami. Były one typowe dla projektów i realizacji francuskich architektów z drugiej połowy XVIII w. – Claude’a-Nicholasa Ledoux (1736‒1806) i Étienne’a-Louisa Boullée (1728‒1799). Ze względu na niezwykle awangardowy charakter projektów są oni określani jako „architekci rewolucyjni”.
Charakterystycznym motywem z kręgu tego nurtu (typowym zwłaszcza dla twórczości Ledoux) są tzw. kolumny w okowach, tj. kolumny z trzonami opasanymi poziomymi, rytmicznie ułożonymi obejmami. Ten właśnie element – choć nie w postaci kolumn, a filarów – został wykorzystany jako główny motyw architektoniczny brzeskiej Izby Okręgowej Kontroli Państwowej. Filarami takimi opięto zarówno fasadę, jak i elewację boczną. Podobne rozwiązania zastosowano m.in. w gmachu Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie oraz Izby Handlowo-Przemysłowej w Łodzi. W ten sposób kreowano silnie uproszczoną, surową i monumentalną architekturę, odpowiednią dla gmachów urzędów państwowych.
Obecnie w budynku znajduje się Zarząd Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego (KGB) w obwodzie brzeskim.
Michał Pszczółkowski
